KAVAK KIYI KUMULU

Kavak kıyı kumulu Çanakkale’nin Gelibolu ilçesi sınırları içinde Saros Körfezinde bulunmaktadır. Bu kumula, en yakın köy olan Kavak Köyü’nün adını verdik.
Kavak kıyı kumuluna 3 seyahatim oldu. 17 Temmuz 1987’de Prof. Dr. Jean-Marie Géhu ile 9 Temmuz 1994’te Hakan Eşme ve Cengizhan Aktan ile Kavak kumulunda araştırma yaptık. 23 Kasım 1995’te Çanakkale Belediye Başkanı İsmail Özay’ın sağladığı olanaklar ile Kavak kumulunda video çekimi yaptık.

1995–1996 yıllarında faaliyet gösteren “Bitki Sosyolojisi Araştırma Merkezi” olarak, Avrupa Konseyi projesi çerçevesinde Prof. Géhu ile Türkiye kıyılarında tespit ettiğimiz 16 korunması gereken alan için, 15 belediye başkanlığına mektuplar yazdık. Bu mektuplarda belediyenin sağlayacağı konferans salonu ve koordinasyonu ile o bölgede korunması gereken kıyıların bitkisel zenginlikleri anlatmak istediğimizi belirttik. Bu mektuplarımıza sadece Saray (Tekirdağ) ve Çanakkale Belediye Başkanları cevap verdi. Bu çerçevede 23 Kasım 1995’te Çanakkale’de Kavak kıyı kumulunun önemi konusunda bir konferans verdik.

2004 yılında Türkiye gündemine Transtrakya petrol boru hattı geldi. Bu boru hattı Trakya’nın Saros Körfezi’nde bitecekti. Bu konuda 6 Aralık 2004’te Bilgi Üniversitesi Dolapdere Kampusundaki “Transtrakya Petrol Boru Hattı” panelinde Kavak kıyı kumulunun önemi konusunda konuşma yaptık.

Kavak kıyı kumulunu da kapsayan 1989 yılındaki Fransızca yayınımızdan sonra 1994 yılında 12. Ulusal Biyoloji Kongresinde bu kumul hakkında tebliğ verdik ve bu bilgiler kongre kitabında yayımlandı. Bu yayınımızda 1939 ve 1990 yıllarında kavak kumulunun hava fotoğraflarını bilgisayar ortamında Dr. Yılmaz BAL ile karşılaştırarak 51 yıllık süre içinde yapılan tahribatları tespit ettik. Geçen süre içinde kumulun alanı 1.739 ha’dan 588 ha’a düşmüş. Kumulun uzunluğu 11.973 m’den 12.253 m’ye çıkmış ve kumulun en geniş yeri 2.091 m’den 823 m’ye gerilemiştir. Kumulda biri 4,9 m ve diğeri 3,9 m yüksekliğindeki iki kumul tepesi yol yapımı ve inşaat için alınarak yok edilmiş. Açılan kanallarla kumulun 596 ha’lık kısmı hayvan otlatması amacıyla çayırlığa ve bu arada 277 ha’lık kısmı da bataklığa dönüştürülmüş. Ayrıca 215 ha’lık kısım tarlaya ve 3 ha’lık kısım ise yola dönüştürülmüş. Kumulun kuzeyindeki 58 ha’lık göller bataklık ve sazlığa dönüşmüş ve geçici olarak su bulundurmaya başlamıştır. Kumulun güneyindeki göllerin alanı da 33 ha’dan 12 ha’a düşmüştür.

1996 yılından sonra Kavak Çayı üzerinde yapımına başlanan Çokal Barajı artık toprak materyalinin Saros Körfezi kıyılarına gelmesini engelleyecek ve Kavak kıyı kumulunun oluşum süreci duracaktır.

Kavak kıyı kumulu arkasında hayvan ağılları bulunup kumulda ve kumul arkasında özellikle büyükbaş hayvan otlatması bulunmaktadır. Kavak kumulu arkasındaki tuzlu topraklar bir zamanlar ekilmiş ve bazı yerlerde verim alınamadığı için terk edilmiş. Bu eylemler sonucu buradaki tuzcul bitki örtüsü büyük zarar görmüştür. Bu alanda açılan drenaj kanalları ve Şarköy yolundaki Demirci Gölet’inden (öncesinde göl) getirilen su ile yapılan çeltik ekimi de doğal ortama büyük zarar vermiştir. Buradaki tuzlu topraklarda ayçiçeği ve buğday ekim alanları da gördük. Buradaki sazlıklarda bulunan kovalık bitkisi avcılar tarafından ısınma amaçlı yakılmaktadır. Kumuldaki saçma kapsüllerinden de avcıların varlığını anlaşılmaktadır. Bu kumuldan kum alımı 1994 yılında da devam ediyordu. Prof. Dr. Hasan Özcan ve arkadaşları 2008 yılındaki çalışmasında kepçeler ve kamyonlarla kum alımını fotoğraflarla belgelemiş. Çanakkale Boğazı köprüsü yapılacağı zaman inşaatında kullanılacak kumun Kavak kumulundan alınacağı söylentisi de tüylerimizi diken diken etti. Ayrıca 1994 yılında Kavak kumulu kıyısındaki deniz içinden de kum alınması için ruhsat verildiği ve 23 ruhsat talebinin daha olduğu söylenmekte idi.1994 yılında kumulda greyder ile bir alanın düzleştirilip bitkilerinin temizlendiğini gördük. Ayrıca buradaki Tuz Gölünün ortasından yol geçirildiğini ve belediyenin burada tuvaletler yaptığını gördük. Kavak kumulundaki bu Tuz Gölünden 1940’lı yıllarda tuz toplanmış, bu gölün bekçisi de varmış, ancak daha sonra bu uygulama bırakılmış. Kavak kıyı kumulunun kuzey ucundan Kocaçeşme köyünün ve güney ucundan ikinci konutların kumula girdiğini görmekteyiz.

Kavak kumulu kıyılarındaki Üç Adalar NATO ve Türk donanmasının atış sahası olması ve bu atışlar sırasında kumsala da mermilerin düştüğü bize bildirildi.

İngiliz Davis’in 10 ciltlik “Türkiye Bitkileri” kitabında Kavak kumulu ile ilgili hiçbir bitki türü kaydı verilmemişken yaptığımız örneklik alan çalışmalarında kumula ait 27 bitki türü tespit edildi.

Kavak kıyı kumulu ve yakın çevresinde kıyı kumul, kıyı tuzcul, acısu, çayırlık, bataklık, göl, akarsu ve deniz yaşam ortamları (ekosistemler) bulunmaktadır. Biz bunlardan kıyı kumul ve kıyı tuzcul yaşam ortamlarını araştırdık. Bu yaşam ortamları içinde de farklı ortamlar bulunmakta. Örneğin kıyı tuzcul yaşam ortamında tuzcul ve çok tuzcul ortamlar bulunmakta. Biz kıyı kumul ve kıyı tuzcul yaşam ortamlarında 8 bitki topluluğu tespit ettik. Bu bitki topluluklarından 2 tanesi Türkiye’ye özgü (endemik) bitki topluluklarıdır.

Eryngio – Sporoboletum virginici
Halimiono – Artemisietum santonici

Bu bitki topluluklarından birincisi dünyada sadece Çanakkale ve Balıkesir kıyılarında bulunmakta. İkinci bitki topluluğu ise dünyada sadece Çanakkale, İstanbul ve Balıkesir kıyılarında bulunmaktadır.

1989 yılındaki yayınımızda Kavak kumulunu “Doğal Rezerv” niteliğindeki alan olarak sınıflandırmış ve koruma altına alınmasını önermiştik. Ancak bu önerimiz aradan geçen 21 yıla rağmen Çevre ve Orman Bakanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığınca dikkate alınmadı. Saros Körfezi kıyılarında 1.000 ha büyüklüğünde bir alan uluslar arası öneme sahip bir sulak alan olarak ayrılmıştır. 2003 yılında WWF Türkiye’nin yayınladığı “Önemli Bitki Alanları” kitabında araştırmamızdan hiç bahsedilmeden “Kuzey Saros Kıyıları” kapsamında korunması ilk kez teklif ediliyormuş gibi verilmektedir. Doğa Derneği de 2006 yılında çıkardığı “Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları” kitabında araştırmamızdan bahsetmeden bu kumul alanını “Saros Körfezi” adıyla korunması gereken alan olarak teklif etmekte. Prof. Dr. Hasan Özcan ve arkadaşları 2008 yılındaki yayınlarında Kavak deltasında 130 kuş türünün mevcudiyetini bildirmekte.

Kavak’ta kıyı kumul bitki örtüsü “Güney Karadeniz Kıyı Kumul Büyük Yaşam Ortamı” (geosigmetum) ve tuzcul bitki örtüsü ise “Kuzey Ege Tuzcul Büyük Yaşam Ortamına” girmekte olup bu alanın daha fazla zaman geçirmeden bir an önce koruma altına alınması gerekir. 1989 yılında korunmasını önerdiğimiz bu alanı geçen 21 yıl içinde korumasını gerçekleştirmeyen geçmiş tüm ilgili bürokratları suçluyor ve kınıyorum.