KIYI KUMULLARI KUM OCAKLARI MI?

21 Nisan’da aldığımız e-postada Demre kumullarından acımasızca alınan kumlar 5 fotoğraf eşliğinde bize bildirildi.

Türkiye’de kıyı kumullarının doğasını en çok etkileyen eylemlerden birisi de buralardan ve deniz içinden kumların alınmasıdır. Bu kumlar, alanlara göre bitmeyecek kadar çoktur. Ve
Hem devleti yönetenler hem de vatandaşlara göre sanki Allah bu kumları, insanlar satsın, inşaatlarında kullansın ve tarlalarındaki killi topraklar ile karıştırsın diye yaratmıştır.

Türkiye’de kıyı kumullarından kum alım nedenleri tarih içinde şu şekilde olmuştur:

1. Toprakla karıştırmak için kum alımı: 1950’li yıllarda traktörün yaygın olarak Türkiye’ye girmesi ile insanlar daha büyük toprakları tarıma açmaya başladı. Tarlalarındaki killi topraklar ile karıştırarak toprağın bünyesini hafifletmek amacıyla kıyı kumullarından kum çekimi başladı.
2. İnşaatlar için kum alımı: Özellikle 1982 yılında kabul edilen turizm yasasının beraberinde getirdiği krediler ile kıyılarda turizm yatırımları arttı. Bu çerçevede kıyılarda gerek otel ve ikinci konut yapımları başta olmak üzere kıyı kasabalarındaki inşaatlarda kıyı kumullarından kum alma yaygınlaştı. Hatta İskenderun Demir Çelik Fabrikasının inşaatındaki kumlar Dörtyol’daki kıyı kumullarından çekildi.
3. Suni plaj yapımı için kum alımları: Eskişehir’e suni plaj yapımı için kumlar Ayvalık kıyı kumullarından alındı. Bunun dışında Bolu, Mudurnu’da, Isparta, Yalvaç’ta Eğirdir Gölü kıyısında ve Konya, Seçuklu’da Sille Himmet Ölçmen barajı kenarındaki suni plaj tesisleri için kumlar kıyı kumullarından getirildi.
4. Plaj voleybol saha tesisleri: Konya, Seydişehir’deki tesis için kum Antalya kıyı kumullarından getirildi.

Kıyı kumullarından kum almanın yarattığı sorunlar:

• Kıyıların aşınması ve gerilemesini engellemesi: Kıyı kumullarının bulunduğu kıyı kesimleri, dinamik bir kıyı dengesi altında olup kumlar sürekli hareket halindedir. Çeşitli inşaatlar, kum alımları vb. bunu engellediğinde bu dinamik denge bozulur, alan kontrol edilemeyecek oranda bozulur ve kıyılar sürekli aşınır. Buna örnek Anamur kumuludur. 1967 yılında işletmeye alınan Dragon Çayı üzerinde baraj yapımı için Anemurium sahilinden 1 m civarında çakıl tabakası kamyonlarla çekildi. Bu süreç sonucunda kıyı dinamiği değişmiş ve deniz 46,7 m. kara içine girerek antik kente yaklaşmıştır. Bu yaklaşma sonucu 42,5 ha. lık eski kıyı kumul alanı deniz altında kalarak yok olmuş. Anemurium antik kenti kanalizasyon yapıları da bu arada ortaya çıkmıştır.
• Deniz seviyesi yükselmesine karşı kıyıları koruması: Dünya atmosferinin sera gazı etkisi ile ısınması ve kutup buzullarının erimesi sonucu Harita Genel Komutanlığı Mareograf istasyonlarının yaptığı ölçümlere göre Akdeniz’de deniz seviyesi yılda 3,7 mm yükselmektedir. Bunun sonucu kıyı tesisleri vb. tehdit altındadır.
• Kıyı gerisini koruması: Kıyı kumulları kıyı gerisindeki kıyı göllerini, lagün, dalyan, sulak alan ve tarım alanlarını fırtına, deniz istilası ve fırtına dalgalarından korur. Buna örnek Hatay, Samandağ kumsalını verebiliriz. Burada kıyı kumullarındaki kum tepeleri kum ihtiyaçları için çalınmış, bunun sonucunda kışın deniz yükselmesi sonucu deniz içerilere girerek gerideki tarım arazilerini tuzlanmıştır. Yöre insanı toprak getirerek kıyıda kum tepeleri gibi topraktan tepeleri tesis ederek bu sorundan kurtulmaya çalışmışlardır.

Bir başka örnek Mersin, Tarsus, Kazanlı kıyı kumullarındaki kum tepeleri kum talepleri doğrultusunda yok edilince kıyı gerisindeki seraların naylonları, rüzgâr erozyonu sonucu gelen kum taneleri nedeniyle parçalanınca kıyıya toprak getirilerek toprak tepeleri yapıldı.

• Kıyı gerisindeki tarihi eserleri korur: Örnek: Anamur'da Mamuriye Kalesi’nin 1954 yılında önünde bulunan 25 m genişliğindeki plajın tüm kumları çalındı ve o tarihten beri deniz kaleyi dövüyor ve yıkıyor ama yetkililer ve halk hiçbir şey görmüyor.
• Kıyı gerisindeki karayollarını korur: Örnek: Anamur’da alınan aşırı kum nedeniyle kışın dalga etkisi karayoluna ulaşmakta ve sıkça bozmakta. Sonuçta yol kenarına sıkça taşlarla tahkimat yapılmakta.

Kıyı kumulları bunların dışında, nadir yaşam ortam olmaları, zengin bitki ve hayvan türleri ile bitki ve hayvan topluluklarına sahip olması gibi özellikleri nedeniyle önemli yaşam ortamlarıdır. Ancak toprak haritalarının basıldığı 1972 yılından beri ülkeyi yönetenlerce kıyı kumulları sahipsiz bırakılmıştır. Kâğıt üzerindeki Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Orman ve Su Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı’nın Doğal Hayatı Koruma Takımı ve Çevre Koruma Timlerinin Türkiye kıyı kumullarına bir yararı olmamakta. Kıyı kumulları isteyen herkesin istediği gibi kum aldığı kum ocakları gibi görülmektedir.