KIYI KUMULLARININ JEOMORFOLOJİSİ

KIYI KUMULLARININ JEOMORFOLOJİSİ ARAŞTIRMALARI

Türkiye kıyı kumullarına ait bugüne kadar çeşitli bilim dallarında yapılmış araştırmaların listesini vermeye devam ediyoruz. Kıyı kumulları ile ilgili bugüne kadar 845 kaynak tespit ettik. Kıyı kumullarında en fazla yayın botanik konusundaki yayınlar (541 yayın) olmuştur. Sonra sırasıyla jeoloji yayınları (210 yayın), orman ile ilgili yayınlar (106 yayın), coğrafya ile ilgili yayınlar (82 yayın), peyzaj ile ilgili yayınlar (46 yayın), biyoloji ile ilgili yayınlar (27 yayın), turizm ile ilgili yayınlar (19 yayın) ve tarım ile ilgili yayınlar (17 yayın) olmuştur.

Kıyı kumul bitkileri (flora) ve bitki toplulukları (vejetasyon) ile kıyı kumul jeomorfolojisi arasında büyük etkileşim vardır. Jeomorfolojiye göre kıyı kumulunda bitki türleri ve bitki toplulukları değişir. Jeomorfoloji denilince kıyı kumulundaki; 
•    Kum tane boyutları:Kıyıdan içerlere doğru kumuldaki kum tane boyutları küçülür. Bitki türleri ve bitki toplulukları üzerindeki en etkili faktörlerden biridir.
•    Denizden yükseklik: En ekstrem örnekler; deniz seviyesine yakın çöküntü alanları ile kum tepeleri (sabit kum tepeleri) olup taban suyunun yakın veya uzak oluşu bitki türleri ve topluluklarını etkiler.
•    Denizden uzaklık: Buna göre kıyı kumulunda zonlaşma (plaj, hareketli kumullar, sabit kumulllar, kumul tepeleri arkası kumul çayırlığı kuşakları) olur.
•    Tuz oranının değişmesi:Kıyıdan içerlere doğru kumuldaki tuz miktarı azalır.
•    Kıyı kumulunun hareketli ve sabit oluşu:Buna göre bitki türleri ve toplulukları değişir.
Bitki sosyolojisi çalışanlar görüldüğü gibi bitki sosyolojisi biliminin yanında jeomorfoloji bilimi de bilmek zorundalar. Tıpkı bitki sistematiği, bitki coğrafyası, bitki ekolojisi, iklim, toprak, ekosistem bilgisi vb. gibi 20 civarında bilimi bilmek, önemli bir kitaplığa ve herbaryuma sahip olması gibi.
Kıyı kumullarının jeomorfolojisi ile ilgili 41 yayının;12’si çeşitli toplantılarda, 10’u süreli yayınlarda, 7’si proje, 6’sı tez, 3’ü rapor ve 3’ü yayın olarak yayınlanmıştır. 
Kıyı kumullarında jeomorfolojisi ile ilgili yayınlar arasında en eski yayın 1955 yılımda Erinç, S. ve en yeni yayın ise 2015 yılında Kurt, S. & Haybat, H. tarafından yapılmıştır. 
Bu konuda en çok yayın yapanlar; 6 yayın ile Öner, E.’dir. 
1950-1960 arasında 1, 1961-1970 arasında 2, 1971-1980 arasında 1, 1981-1990 arasında 5, 1991-2000 arasında 12, 2001-2010 arasında15 ve 2011-2020 arasında  yayın yapılmıştır. En çok yayın 15 yayın ile 2001-2010 yılları arasında 4 yayın yapılmıştır.
Kıyı kumullarının jeomorfolojisi ile ilgili yayınlarda 50 kişinin adı geçmekte. Bunlar;  Akkan, E., Akkuş, A., Albayrak, H., Argun, Ö., Aydoğdu, N., Aytaç, A., Bal, Y., Bozyiğit, R., Çiçek, İ., Demirci, A., Doğan, U., Doğruel, Z., Doğu, A. F., Duymaz, Ç., Ekinci, Y. L., Ergin, M., Erginal, A. E., Erinç, S., Erkal, T., Erol, O., Ertek, T. A., Genç, H.,   Göçmen, K., Güler, S., Gürgen, G., Haybat, H., Hocaoğlu, B., Hüsam, Ş., Karabacak, E., Karabulut, M., Keçer, M., Keskin, Ş., Kurt, S., Küçükönder, M., Mater, B., Ozaner, F. S., Öner, E., Özbay, S., Öztura, E., Öztürk, H., Saraçoğlu, B., Sezer, F., Topuz, M., Turoğlu, H., Türkoğlu, N., Uncu, L., Uslu, T., Vardar, L. E., Yıldırım, Y. ve Yılmaz, C.

1.    AKKAN, E. – 1970 - Bafra burnu-Delice kavşağı arasında Kızılırmak vadisinin jeomorfolojisi - Ankara Üniv. Basımevi, 191 vol.

2.    AKKUŞ, A. & BOZYİĞİT, R. – 1994 – Eşen Çayı Deltasının jeomorfolojik özellikleri – Selçuk Üniv.,Eğitim Fak. Derg. 6: 131-137.

3.    AYTAÇ, A. – 2000 - Kerpe-Karasu arasındaki Karadeniz kıyılarının kıyı jeomorfolojisi – İstanbul Üniv., Sosyal Bil. Ens., Doktora tezi: 158 s.

4.    BOZYİĞİT, R. – 1991 – Eşençay (Kocaçay) deltası’nın jeomorfolojisi ve coğrafik özellikleri – Selçuk Üniv., Sosyal Bil. Ens., Yüksek Lisans Tezi: 65 s.

5.    ÇİÇEK, İ., TÜRKOĞLU, N. & GÜRGEN, G. – 2008 – Karpuz çayı deltasının (Antalya doğusu) paleojeomorfolojisi – Coğrafi Bilimler Derg., 6 (1): 22-39.

6.    DOĞU, A. F. – 1986 – Köyceğiz-Dalaman ovaları ve çevresiinin jeomorfolojisi – TÜBİTAK, TBAG-563 nolu proje: 87 s.

7.    ERGİN, M., DOĞAN, U., KESKİN, Ş., DOĞRUEL, Z., ÖZBAY, S., DUYMAZ, Ç., YILDIRIM, Y., ALBAYRAK, H., AYDOĞDU, N., ARGUN, Ö. & SARAÇOĞLU, B. – 2000 - Sedimentological and geomorphological studies at beach coasts of the Gulf of Antalya - 1st National Marine Sciences Conference, 30.

8.    ERGİNAL, A. E. – 2011 -  Bozcaada’da kıyı kumulu gelişimi ve kumul yönetimi ve planlaması konusunda bir uygulamalıjeomorfoloji araştırması – Çanakkale Onsekiz Mart Üniv., Araştırma Proje no. 2008/32

9.    ERİNÇ, S. – 1955 - Gediz ve Küçük Menderes Deltalarının jeomorfolojisi - IX. Coğrafya Meslek Haftası, Tebliğler ve Konferanslar, Türk Coğrafya Kurumu yay. 2: 33-66.

10.    ERKAL, T. – 1993 - Yeşilırmak Deltası ve çevresinin jeomorfolojisi - Jeomorfoloji Derg., 20: 13-28. Ankara.

11.    EROL, O.  – 1963 - Asi Nehri Deltası jeomorfolojisi ve IV. zaman Holosen sekileri - Ankara Üniv., Dil ve Tarih Coğrafya Fak. yay. 148

12.    EROL, O. – 2003 – Ceyhan deltasının jeomorfolojik evrimi – Ege Coğrafya Derg., 12: 59-81

13.    ERTEK, T. A., EKİNCİ, Y. L., DEMİRCİ, A., ERGİNAL, A. E. & ÖZTURA, E. – 2011 - Şile batısında bir Pleistosen kıyı kumulu istifi: Jeomorfolojik ve jeofiziksel açıdan ilk sonuçlar - Uluslararası Katılımlı Coğrafya Kongresi, İstanbul Üniv., Bildiri Özetleri Kitabı: 91-92, İstanbul.

14.    GENÇ, H. – 1990 – Kuzey Trakya’da Kasatura-Bahçeköy-Çilingoz arasının jeomorfolojisi – İstanbul Üniv., Deniz Bilimleri Ens., Yüksek Lisans Tezi.

15.    GÖÇMEN, K. – 1977 - Alluvial geomorphology of the Lower Meriç Valley flood plain and its delta (Thrace/Turkey) - Publications of Geographical Institute, Istanbul University, no 80: 364 p.

16.    GÜLER, S. – 1990 – Kıyıköy ve çevresinin (Kıyıköy-Kızılağaç-Akpınar-Büyükkarpuz Tepe arasının) jeomorfolojik etüdü – İstanbul Üniv., Sosyal Bil. Ens., Yüksek Lisans Tezi.

17.    HÜSAM, Ş. – 1987 - Gönen Çayı Deltası ve çevresinin kıyı jeomorfolojisi - İstanbul Üniv., Deniz Bilimleri ve Coğrafya Ens., Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

18.    KARABACAK, E. -        - Bozcaada'da kıyı kumulu gelişimi ve kumul yönetimi ve planlanması konusunda bir uygulamalı jeomorfoloji araştırması - Çanakkale Onsekiz Mart Üniv., Araştırma Fonu 2008/32.  

19.    KARABULUT, M.,  KÜÇÜKÖNDER, M.  & TOPUZ, M. - 2014 - Kızkalesi, Ayaş ve Kabızlı havzalarının (Erdemli-Mersin) jeomorfometrik analizi – Coğrafyacılar Derneği Uluslararası Kongresi  Bildirileri:482-492. Muğla.

20.    KEÇER, M. – 2001 - Göksu Deltası'nın (Mersin) jeomorfolojik evrimi ve güncel akarsu-deniz-rüzgar süreçlerinin kıyı çizgisinde yaptığı değişiklikler - MTA Raporu no: 10468 (yayımlanmamış), Ankara.

21.    KURT, S. & HAYBAT, H. – 2015 - Küçük Menderes nehri deltasının çevresel jeomorfolojisi - Route educational and social science journal, 2 (3): 207-222.

22.    MATER, B. & TUROĞLU, H. – 2002 - Göksu Deltasındaki jeomorfolojik değişimler, sebep ve sonuçları - Ulusal Kıyı Kongresi 2002, İzmir.

23.    OZANER, F. S. & VARDAR, L. E.– 1996 - Demre deltası Çayağzı kesiminin (Antalya) jeomorfolojik evrimi ve jeo-ekoturizm potansiyeli – Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları VI. Ulusal Konferansı,(E. Özhan Edt.) 339-350. Muğla.

24.    OZANER, F. S. – 1998 - Sinop Batısındaki ekosistemler ve ilginç yerşekillerinin jeomorfolojisi, ekoturizm yönünden önemi - TÜBİTAK Yer Deniz Atmosfer Bilimleri ve Çevre Araştırma Grubu:19 s. Ankara.

25.    OZANER, F. S. – 2004 - Geomorphological evolution of the Ceyhan delta and coastal dunes - Report to the LIFE Project TCY 99/TR/087, Ankara (in Turkish).

26.    OZANER, F. S. – 2005 - Geomorphological evolution, morphology and dynamics of the coastal dunes of Ceylan Delta - Proceedings of Seventh International Conference on the Mediterranean Coastal Environment. Kuşadası, Turkey.

27.    ÖNER, E. – 1993 – Antik Patara kenti sit alanının jeomorfolojisi – İstanbul Teknik Üniv., Maden Fak., Türkiye Kuvaterneri Workshop Bildiri Özetleri: 21-23. İstanbul.

28.    ÖNER, E. – 1996 - Eşen Çayı Taşkın-Delta Ovasının jeomorfolojisi ve Antik Patara Limanı - Ege Coğrafya Derg., 9: 89-130. İzmir

29.    ÖNER, E. – 2001 – Eşen Çayı delta ovasının alüvyal jeomorfolojisi ve jeoarkeolojik değerlendirmeler – Türkiye Kuvaterner Çalıştayı: 103-123.

30.    ÖNER, E. – 2001 - Demre Çayı Deltasının jeomorfolojik gelişimi ve Myra Antik Kenti, Limanı ve St. Nicholaus Kilisesi - Uluslararası XXII. Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sonuçları Toplantısı, XVI. Arkeometri Sonuçları, 1-18, Ankara.

31.    ÖNER, E. – 2001 – Die geomorphologische entwicklung Demreçay Deltas im bereich der antiken stadt Myra (Südwestanatolien, Türkei) – Bamberger Geographische Schriften, 20: 147-168. Bamberg.

32.    ÖNER, E., HOCAOĞLU, B. & UNCU, L. – 2005 - Tarsus Ovasının jeomorfolojik gelişimi ve Gözlükule Höyüğü - Türkiye Kuvaterner Sempozyumu: 82-89.

33.    ÖNER, E. – 2008 – Asi delta ovasında alüvyal jeomorfoloji ve paleocoğrafya araştırmaları (Antakya/Hatay) – Ege Coğrafya Derg. 17 (1-2): 1-25.

34.    ÖNER, E. – 2009 – Güneybatı Anadolu’nun kıyı jeomorfolojisi – TÜBİTAK 199Y078 nolu proje: 819 s.

35.    ÖZTÜRK, H. – 2001 – Gökçeada’nın jeomorfolojik ve hidrojeolojik yapısı–yerleşim planlaması için önemi – Ege Adaları Toplantısı:1-8.

36.    SEZER, F.  – 1991 – Trakya Koru Dağları güneybatısı Mecidiye-Gökçetepe dolayının jeomorfolojisi – İstanbul Üniv., Deniz Bilimleri Ens., Yüksek Lisans Tezi.

37.    TUROĞLU, H. - 2010 - Kızılırmak Deltası ve yakın çevresinin jeomorfolojik özellikleri ve insan yaşamındaki etkileri - Anadolu Araştırmaları, 19: 99-111 .

38.    TÜRKOĞLU, N., ÇİÇEK, İ. & DOĞU, A. F. – 2003 - Manavgat-Side çevresinin alüvyal (Geç Pleistosen-Holosen) jeomorfolojisi – TÜBİTAK 101y048 nolu proje. Ankara.

39.    USLU, T. & BAL, Y. - 1994 - Ceyhan nehri deltası kıyı kumulları jeomorfolojisi ve bitki örtüsü - TÜBİTAK, DEBAG-106 nolu proje Gelişme Raporu: 19 s. Ankara. 

40.    USLU, T. & BAL, Y. - 1995 - Ceyhan nehri deltası kıyı kumulları jeomorfolojisi ve bitki örtüsü - TÜBİTAK, DEBAG-106 nolu proje: 121 s. Ankara.  

41.    YILMAZ, C. – 1984 – Terkos gölü kuzey kıyısının jeomorfolojisi – İstanbul Üniv., Deniz Bil. ve Coğ. Ens., Yüksek Lisans Tezi: 15 s. İstanbul.