KIYI KUMULLARININ KORUNMASI

KIYI KUMULLARININ KORUNMASI KONUSUNDA ARAŞTIRMALAR

Prof. Dr. Turhan USLU
www.turhanuslu.net

Türkiye kıyı kumullarında bugüne kadar yapılmış 773 yayın tespit ettik. Bu yayınlardan 119’u kumul flora, 83’ü kumul ağaçlandırma, 58’i kumul bitki sosyolojisi, 36’sı kumul jeolojisi, 27’si kumul ekolojisi, 26’sı kumul yönetimi ve 17’si kumul toprakları ile ilgili yayınlar. Ayrıca kumullar ile ilgili; erozyon, biyoçeşitlilik, ormancılık, tarım, biyotik faktörler, vejetasyon, kumulların önemi, kumul alan kullanımı ve kumul alan kullanım değişikliği, kıyı çizgisi, turizm, uzaktan algılama, coğrafya, kumul değişim, tehlikedeki türler, kumullarda kum taşınımı, paleocoğrafya, vejetasyon haritası, deniz kaplumbağaları, süksesyon, kumul alanlarının iklimi vb. ile ilgili yayınlar yapılmış.

Kıyı kumullarında koruma ile ile ilgili 31 yayının  8’i çeşitli toplantılarda, 8’i proje, 4’ü rapor, 4’ü gazete makalesi, 3’ü süreli yayınlarda ve 2’si tez olarak yayınlanmıştır. Kıyı kumullarında koruma ile ilgili yayınlar arasında en eski yayın 1990 yılında T. Uslu ve J.-M. Géhu ortak yayınıdır. En yeni yayın ise 2020 yılında S. Demir ve F. G. Çelikel tarafından yapılmıştır.Bu konuda en çok yayın yapanlar 9 yayın ile T. Uslu, 4 yayın ile A. J. Byfield ve 3 yayın ile N. Özhatay’dır. 1990-1999 arasında 10, 2000-2009 arasında 11, 2010-2019 arasında 8 yayın ve 2020 sonrası 1 yayın yapılmıştır

Kıyı kumullarında koruma ile ilgili yayınlarda 41 kişinin adı geçmekte.  Bunlar;Abdollahzadehmoradi, Y., Ağıralioğlu, N., Akkurt, S., Alphan, H., Avcı, M.,  Baylan, E.,  Berberoğlu, S., Bilgin, C., Boztok, Ş., Byfıeld, A. J., Costa, M., Çakan, H., Çelik, A., Çelikel, F. G., Dalgıç, K., Demir, S.,DHKD, Doğan, D., Doody, J. P., Gehu J.-M., Gezer, K., Güney, A., Güvensen, A., Hepcan, Ş., Hetvig, F., İzcankurtaran, Y., Kantarcı, M. D., Karadeniz, N., Kayıkçı, S., Kelkit, A., Kuzucuoğlu, C., Ozaner, F. S., Özhatay, N., Öztürk, C., Salman, A. H. P. M., Sarı Nayim, Y., Türkyılmaz (Zafer), B., Uslu, T., Ünal, N., Yılmaz, H. ve Yılmaz, K. T.
Kıyı kumullarında koruma konusunda yayınların olması ve kıyı kumullarının bazılarında 1 ila 5 ayrı koruma statüsünün olması bu konuya yabancı olan kişileri yanıltmasın. Türkiye kıyı kumullarında hiçbir zaman bilimsel ve etkili bir koruma bugüne kadar yapılmamıştır. Kıyı kumullarının korunması konusunda bilimsel komisyonlar kurulmamış ve kıyı kumullarının biyolojik çeşitliliğinin her 10 yılda bir takibinin yapılması gibi çalışmalar yapılmamıştır. 
Kıyı kumullarının korunduğunu iddia edenler çıkar ise, örneğin “bizim 1987 ve 1988 yıllarında bulduğumuz bitki topluluklarını (bitki birliklerini) bize şimdi gösterin bakalım” deriz.Bu çalışmalarda tespit ettiğimiz  K.B. Anadolu’da doğal rezerv niteliğinde 4 ve korunmaya layık alan olarak 5 kıyı alanı, Akdeniz’de korunması gereken 6 kıyı alanı ve KKTC’de korunması gereken 4 kıyı alanını Avrupa Konseyi projesi çalışmasında dünyanın en önemli kıyı uzmanları Prof. Dr. Jean-Marie Géhu ve Prof. Dr. Manuel Costa ile 1987 ve 1988 yıllarında bulduk. 1989 yılındaki yayınımızda bu değerli alanların korunması konusunda şöyle bir cümle yazmıştık “Bugün çok büyük ve modern bir ülke haline gelen Türkiye, uluslararası değerdeki zengin biyolojik varlığının korunması için bu temel alanları modern bir şekilde korumayı bilmek suretiyle menfaatlerini en açık bir şekilde sonuna kadar koruyacak ve bundan gurur duyacaktır”. Bu görüşümüz ve temennimiz tutmadı. Bu alanların uluslararası önemde olduğunu yıllarca yazmamız ve çeşitli toplantılarda anlatmamız,olumsuz sonucu değiştirmedi.
Türkiye’de kıyı kumulları sadece askeri bölgelerde korunmakta idi. Ancak buralara araştırıcı olarak girip araştırmalar yapamadık. Askeri bölge statüleri kaldırılan kumullar tüm doğal değerlerini kaybettiği için neleri kaybettiğimizi bile bilmemekteyiz.

1.    AĞIRALİOĞLU, N. & ABDOLLAHZADEHMORADİ, Y. -  2018  - Kumsal korumasında batmış jeotüplerin kullanılması: İncekum kumsal koruması, Antalya - 9. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu: 95-106.

2.    AKKURT, S. – 2014 – Karasu kumulları bitki örtüsü ve koruma sorunları – İstanbul Üniv., Sos. Bil. Ens., Yüksek Lisans tezi: 149 s. 

3.    AKKURT, S., AVCI, M. & YILMAZ, H. – 2014 - Karasu dune vegetation (N Turkey), important and conservation problems – Int. Biogeography Society, 15. Conference: 140-141.

4.    BAYLAN, E. & KARADENİZ, N. – 2006 - Terkos Gölü (İstanbul) örneğinde doğal ve kültürel çevrenin korunması ve geliştirilmesi üzerine bir araştırma - Ankara Üniv., Ziraat Fak., Tarım bilimleri dergisi, 12 (2): 151-161.

5.    BİLGİN, C. et all. – 2010 –Göksu Deltası Özel Çevre Koruma Bölgesi habitat ile tür koruma ve izleme projesi – Çevre ve Orman Bak., ÖÇK Başkanlığı: 154 s.

6.    BYFIELD, A. J. & HETVİG, F. – 1994 –Türkiye’nin Kuzey kumullarının korunmasına yönelik rapor: Türkiye‘nin Karadeniz, Marmara ve Kuzey Ege sahillerinde sürdürülen bir botanik çalışma ve doğa koruma önerileri – DHKD, Fauna and Flora International, Ek-3 (13): 9-10. İstanbul.

7.    BYFİELD, A. & ÖZHATAY, N. – 1994 – Karadeniz, Marmara ve Kuzey Ege kıyı kumullarının korunması – DHKD ve Hollanda Tarım Bakanlığı ortak projesi.  

8.    BYFİELD, A. J. & ÖZHATAY, N. – 1996 - Türkiye’nin Kuzey kumullarının korunmasına yönelik rapor - Doğal Hayatı Koruma Derneği.

9.    BYFİELD, A. & ÖZHATAY, N. – 1996 – Türkiye’nin Karadeniz, Marmara ve Kuzey Ege sahillerinde sürdürülen bir botanik çalışma ve doğa koruma önerileri – DHKD ve Hollanda Tarım Bakanlığı ortak projesi: 34 s.   

10.    ÇELİK, A., GÜVENSEN, A. & GEZER, K. – 2007 - Kaplumbağa üreme kumsallarındaki vejetasyon yapısı ve bu örtünün korunması (Fethiye-Dalaman örneği) - 2. Ulusal Deniz Kaplumbağaları Sempozyumu, Muğla.

11.    DALGIÇ, K. – 2012 - Selçuk-Pamucak kumulunun koruma-kullanma dengesi açısından değerlendirilmesi - Ege Üniv., Fen Bil. Ens., Yüksek Lisans Tezi, İzmir.

12.    DEMİR,S. &ÇELİKEL, F. G. – 2020 -  Research and conservation studies on sea daffodil (Pancratium maritimum) - Black Sea Journal of Engineering and Science, 3(3): 9-10.

13.    DHKD -       - Kızılırmak deltası koruma projesi.

14.    GEHU J.-M., COSTA, M. &USLU, T. -2000- Kuzey Kıbrıs kıyı bitki örtüsünün koruma amacıyla bitki sosyolojisi yönünden araştırılması - 2. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 4:365-373.Gazimağusa.

15.    KANTARCI, M. D. – 2001 – Reşadiye (Datça) yarımadasındaki Gebekum kumulunun özellkleri ve korunması için öneriler.

16.    KAYIKÇI, S.&DOĞAN, D. – 2009 - Tehlike altındaki Pancratium maritimum L. (Kum Zambağı) bitkisinin Samandağ kıyı kumullarındaki yayılışının tespiti, tür üzerindeki olumsuz etkilerin ve koruma önlemlerinin belirlenmesi - 9. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi, Sözlü bildiri. Nevşehir.

17.    KELKİT, A. &ÖZTÜRK, C. –2005-Kavak deltası (Çanakkale)‘nın korunan alanlar açısından incelenmesi – Korunan Alanlar Sempozyumu, 8-10 Eylül 2005, Isparta.

18.    KUZUCUOĞLU, C., OZANER, F. S. & USLU, T. -1993- La protection des sites de reproduction des tortues marines Méditerranéennes et l'érosion des plages sur la côte méditerranéenne de la Turquie - Lettre de commande no. 159/92. Ministere de l'Environnement- CNRS Laboratoire deGeographie Physique URA 141:28 pp. Paris. 

19.    KUZUCUOĞLU, C., OZANER, F. S. & USLU, T. - 1994 - La protection de sites de reproduction des tortues marines en Méditerranée. L‘érosion des plages sur la côte méditerranéenne de la Turquie - CNRS Laboratoire de Geographie Physique URA 141: 236 pp. Paris.

20.    SARI NAYİM, Y.– 2014 - Protection of Pancratium maritimum (Sea daffodil), a member of dune ecosystem of Bartın- İnkum, against the adverse effects of human activities - 3. International Symposium on Integrated Coastal Zone Management, TUBİTAK MAM, Antalya.

21.    Türkiye’nin kuzeyindeki kumul alanların korunmasına yönelik rapor – 1995 - Üretim Dünyası, 1 (10): 58-59. İstanbul.

22.    TÜRKYILMAZ (ZAFER), B., HEPCAN, Ş., GÜNEY, A. &BOZTOK, Ş. – 1997 - Conservation and dune stabilisation applications on the coastal areas of South-West Anatolia - International Workshop on Problems of Coastal-Planning in Developing and Developed Countries: Ege University, Faculty Agriculture, Dept. of Landscape Architecture, 15-19 September 1997, İzmir.

23.    USLU, T. & GEHU, J.-M. - 1990 - Kuzeybatı Anadolu kıyılarında korunması gereken alanlar - Çevre ve Ormancılık Derg., 6 (2): 11-16. Ankara. 

24.    USLU, T., SALMAN, A. H. P. M. &DOODY, J. P. - 1993 - Conservation aspects of coastal dunes in Turkey - EUCC Internal report series no. 5:  42 pp. Leiden.

25.    USLU, T. -2008- Kıyı kumulları ve korunması - Haberanaliz İnternet Gazetesi, https://www.haberanaliz.net/detay.asp?hid=22038, 21.08.2008

26.    USLU, T. -2009- Kasatura kumulu ve korunması - Haberanaliz İnternet Gazetesi, https://www.haberanaliz.net/detay.asp?hid=22038, 26.08.2009 

27.    USLU, T. -2010- Korunması gereken bir kıyı kumulu: Çamoba - Haberanaliz İnternet Gazetesi, https://www.haberanaliz.net/detay.asp?hid=22038, 27.06.2010

28.    USLU, T. -2011- Kıyı kumullarının korunmasında bir tehlike - Haberanaliz İnternet Gazetesi, https://www.haberanaliz.net/detay.asp?hid=22038, 07.09.2011 

29.    ÜNAL, N. – 2003 - Koruma ya da kullanımdan kaynaklanacak toplumsal fayda ve maliyetlerin araştırılması: Akyatan örneği - Çukurova Üniv., Fen Bil. Ens., Adana.

30.    YILMAZ, K. T.– 2000 - Alata Bahçe Kültürleri Araştırma ve Eğitim Merkezi sınırları içerisindeki kıyı kumullarının güncel durumu ve doğa koruma yönünden önemi - Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Sit Raporu, Haziran 2000. Erdemli, Mersin.

31.    YILMAZ, K. T., BERBEROĞLU, S., ÇAKAN, H., ALPHAN, H. &İZCANKURTARAN, Y. – 2006 – Kazanlı kıyı kumullarında koruma öncelikli alan kullanım planlaması ve eğitim proğramı uygulaması – TÜBİTAK, 101Y138 nolu proje: 45 s.