Patrikhane meselesi

Nur topu bir krizimiz daha oldu; ama aniden patlak vermedi. Adeta göstere göstere geldi. Dışişleri Bakanlığı kendi üslubuyla krizi yumuşatmaya çalışsa da söylediklerinin büyük bir kısmı inandırıcı olmadı. Aynı çizgide yapılacak yeni açıklamalar konuyla ilgili kafaları daha fazla karıştırmaktan öteye gitmeyebilir.

İsviçre’nin Bürgenstock (Vaktiyle – 2004 – Annan Planı’nın son müzakereleri de aynı yerde yapılmıştı) kasabasında yapılan Ukrayna konulu toplantıya Türkiye’den Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’a ilaveten Fener Rum Patriği Bartholomeos da katıldı, üstelik ‘ekümenik’ sıfatıyla… Başka bir ifadeyle Bartholomeos ‘Konstantinopolis Ekümenik Patrikliği – veya Konstantinopolis Ekümenik Patriği – olarak davet almış, o sıfatla toplantıda önüne isimlik konulmuş, devletler yanında örgütlerin de katıldığı bu uluslararası toplantıda yer almış. Fırsatı ganimet bilerek nihai bildiriye de imza atmış.

Skandal sosyal medya hesaplarında paylaşılınca ortalık karıştı; zira haklı olarak pek çok kişi Türkiye’nin neden iki ayrı temsilci ile konferansta bulunduğunu, eğer dışişleri delegasyonu Patrik Hazretlerini de götürmek istediyse neden kendisinin Türk heyetinin bir mensubu olarak gitmediğini sorgulamaya başladı. Dışişleri Bakanlığı, Fidan’ın orada Patrik ile bir ikili görüşme yapmadığını, Bartholomeos’un nihai metni imza ettiği iddiasının gerçek olmadığını – oysa gerçek – söyledikten sonra Bakanlığın Patrikhane ile ilgili politikasında herhangi bir değişiklik olmadığının izahtan vareste olduğunu dile getirdi. 

SORUNUN PROTOKOL VE ESASA İLİŞKİN TARAFLARI

Burada yaşanan sorunun bir tarafı protokolle ilgili, diğer tarafı ise esasa ilişkin. Protokol tarafında İsviçre ve Ukrayna’nın neden ‘ekümenik’ sıfatıyla Patrik Hazretlerine davetiye gönderdikleri sorusu sorulabilir; ama bunun cevabı çok açık. Patrikhane yıllardır kendisini bu şekilde tanımlıyor ve hükümet de hiçbir şey demiyor. Hatta Patrikhane’nin iddiaları doğruysa resmi kurumlarla yazışmalarında Patrik bu unvanı kullanıyor veya kendisine bu şekilde hitap ediliyor. Yıllardır bu unvanı kullanarak yurt içinde ve dışında toplantılara katılıyor ve hükümetten herhangi bir uyarı gelmiyor.

Eğer hükümet bu defaki toplantıya bu unvanla katılmasını istememiş veya katılmasına toptan karşı çıkmışsa neden toplantı öncesinde bu durum hem Patrik hem de organizatörler ile ele alınmamış? Örneğin Türkiye güçlü bir ülke, isterse toplantıya da katılmaz, Patrik hazretlerinin katılmasını ve bu unvanla yer almasını da engelleyebilirdi. Eğer her şeye rağmen Patrik ısrarcı davranırsa kendisi hakkında soruşturma açabilirdi. Toplantının görüntüleri toplumda infial yaratmasaydı Patrik’in nihai bildiriyi ‘ekümenik’ sıfatı ile imzalamasının bile hükümet açısından önemli addedilecek bir tarafı yok muydu yoksa? Şimdi yapılanlar da tamamen infiali yatıştırma girişimi mi? Olabilir hatta kuvvetle muhtemeldir. Zaten ülkemizde veya etrafımızda haftada ortalama bir veya birkaç kriz patlak verdiği için şimdiki infial hızla kaybolur ve toplumsal ilgi yeni krize kanalize olur diye düşünmüş olabilirler.

MESELENİN ESASI

Fakat mesele esastan ele alınıp bir çözüme kavuşturulmadığı takdirde benzeri krizler çıkmaya devam edecektir. Hikayemizin tarihi tarafı aşağı yukarı şöyle: bir Osmanlı kurumu olan Patrikhane Osmanlı’nın gerilemesiyle geriliyor, çökmesiyle de çöküyor. Milli Mücadele yıllarında Yunanistan yanlısı faaliyetlerin merkezlerinden birisi haline geldiği için özellikle de Yunanistan ile yapılan nüfus mübadelesi anlaşmasının ardından Lozan müzakereleri sırasında görüşmelere konu oluyor, Türk tarafı bunun ülkeden çıkarılmasında ısrar ediyor; fakat İstanbul ve Adalarda yaşayan ve Türkiye’de kalması kararlaştırılan (Batı Trakya Türk toplumunun orada kalması karşılığında) Rum Ortodoks toplumun kilisesi olarak kalmasına izin veriliyor. Hatta bu konu Lozan Antlaşması’nın metninde yer almıyor; çünkü Türk delegasyonu böyle bir konunun uluslararası bir anlaşmanın metninde yer almasına ısrarla karşı çıkıyor.

Sonradan Atatürk döneminde Patrikhane bir Türk dini kurumu olarak değerlendiriliyor ve faaliyetleri itibariyle İstanbul Fatih Kaymakamlığı’na bağlı bir Türk dini kurumu olarak müktesebatı oluşuyor. Her faaliyeti, yurt içi ve yurt dışı gezileri için Kaymakamlıktan izin alması kayda geçiriliyor ve bazen daha dikkatli bazen daha gevşek uygulamalarla bu sistem yürürlükte kalıyor. Örneğin Atatürk dönemi ve sonrasında 1950’lere kadar sıkı ve dikkatli giden bu uygulama Menderes döneminde bu kurumun komünist dünyada istihbari faaliyetler için kullanılabileceği gerekçesiyle uygulama biraz gevşetiliyor hatta Amerika’dan Türk vatandaşı olmayan bir patrik (Athenağoras, uçakta gelirken bakanlar kurulu kararı ile kendisine TC. vatandaşlığı veriliyor) bile getirtiliyor. Kıbrıs meselesinin patlak vermesiyle Türkiye-Yunanistan ilişkilerinde yaşanan sarsıntı İstanbul Rumlarını ve patrikhaneyi epeyce zora sokarken Batı Trakya Türk toplumu da Yunanistan’ın şiddetli baskılarına maruz kalıyorlar.

Türkiye’nin iyi kötü özenle yürüttüğü patrikhane politikaları AB süreci başlayıncaya kadar sürdürüldü. Hatta 1990’larda özellikle de ikinci yarısında AB konusu Türkçe yazıp çizen ve konuşan medyada Türkiye’nin bütün dış politika meselelerinin hafife alındığı, politikalarıyla dalga geçildiği yıllarda bile patrikhane politikaları resmi düzeyde aynı çerçevede uygulamada kalabilmişti.

AK PARTİ’NİN GELİŞİYLE HER ŞEY BOZULDU

AK Parti’nin iktidara geldiği 2002 yılı sonlarından itibaren bütün dış politika –örneğin Kıbrıs davası, Ege sorunları, Ermeni soykırımı iftiraları vd.- konuları değersizleştirilerek toptan değiştirildi. Mesela Kıbrıs’ta ‘Yes be Annem’ hezeyanlarının kol gezdiği yıllarda yani Yunanistan’ın Ege’de Türkiye’ye ait adalara bizim hiçbir karşı koymamız olmaksızın asker çıkararak el koyduğu dönemde patrik ve patrikhane de kendisine otonom bir alan oluşturdu. Zaten AB’nin Türkiye için hazırladığı ilerleme raporlarında patrikhanenin talepleri de Türkiye’nin yerine getirmesi gereken ev ödevleri arasında sayılmaktaydı. Öte yandan AK Parti önde gelenleri yaptıkları konuşmalar ve açıklamalarla zaten patrikhanenin tezlerine destek verir şekilde konuşuyorlar ve Osmanlı zamanında patrikhanenin hangi ayrıcalıklara sahip olduğundan dem vurarak bunların hiçbir sorun yaratmadığını/yaratmayacağını anlatıp duruyorlardı. İşte bu dönemde Patrik Hazretleri kendisine otonom bir alan oluşturdu, bütün toplantılara ‘ekümenik’ sıfatını kullanarak katıldı, AB’nin talepleri -ki aslında kendi talepleriydi- ile adeta bir Vatikan oluşturmaya çalıştı.

Türkiye’nin AB ile aldatılması olarak adlandırılabilecek bu süreç Allah’tan akamete uğradı. AB Türkiye’yi üye yapma niyetinde olmadığını gösterirken Türkiye’nin de bu aldatmacadan uzaklaşmasıyla yeni bir dönem başladı. Türkiye Kıbrıs’ta ‘Yes be Annem’ lafıyla özdeşleşen Annan Planı ve hatta daha da gerisine düşen bir dizi tavizkar görüşmenin ardından iki devletli çözüme karar kılarken Ege’de Yunanistan’ın oldu-bittilerine izin vermeyecek şekilde Mavi Vatan doktrinini benimsedi ve Libya ile deniz yetki alanları sınırlandırma anlaşması imzaladı. Bu iki temel konudaki politika değişikliğine ilaveten yapılması gereken taktik planlar/hazırlıklar pek ortada yok gibi görünse de en azından o eski politikaların yerinde yeller estiği kesin; ama patrikhane konusunda somut hiçbir şey yapılmadı.

PATRİKHANE POLİTİKASI CUMHURİYETİN İLK YILLARINDAKİ
ESASLARA BAĞLANMALI

Patrikhane konusunda yapılacak ilk düzenleme ‘ekümenik’ iddiasının kabul edilmeyeceğiyle ilgili olmalı. Bizans zamanından gelen bu unvanın alt yapısı kalmamış durumda. Dünya Ortodokslarının ruhani lideri anlamında kullanılan bu unvanın Bizans ya da Osmanlı dönemlerindeki karşılığı veya tabanı yok. Zaten Katoliklik gibi tek merkezden yönetilmeyen ve tarih içinde devletle yönetim konusunda herhangi bir çatışması söz konusu olmayan Ortodoksluğun -ki bu yönüyle Osmanlı sistemindeki padişah ve şeyhülislam ilişkisine benzer- özellikle on dokuzuncu ve yirminci yüzyıllarda devletlerin/toplumların milli dinleri haline geldiği dikkate alındığında yaklaşık 300 milyon olduğu söylenen Ortodoks dünyasının ruhani lideri olması düşünülemez.

Özellikle on dokuzuncu ve yirminci yüzyıllar Ortodoks milletlerin ve patrikhanelerinin mücadelelerinin yüzyıllarıdır. Hatta bu mücadele hem milletler hem de patrikhaneler arasında halen devam etmektedir. Dolayısıyla Ortodokslukta gerçek manada ‘ekümeniklik’ zaten yoktur ve İstanbul Fener Rum Patrikhanesinin böyle bir unvanı taşıması doğru değildir. Cumhuriyetin ilk yıllarında kendisine verilen statü de İstanbul ve Adalarda yaşayan ve Türkiye’nin ayrılmaz parçası olan Rumların kilisesidir. Ayrıca ekümeniklik iddiaları siyasi çatışmalar, Patrikhane’nin Rusya’ya karşı kullanılması gibi konularda Türkiye’nin başını da ağrıtabilir.

Aslında 2022 yılı Ağustos ayında ekümeniklik tartışmalarının alevlendiği bir başka ortamda Fatih Kaymakamlığı adına yapılan açıklamada (http://www.fatih.gov.tr/fener-rum-patrikhanesinin-ekumeniklik-iddiasina-iliskin-basin-aciklamamiz) bu konu bütün ayrıntıları ile ortaya konulmuş; ancak bu tavır bir politika ile hayata geçirilmemiştir. Yapılması gereken İçişleri Bakanlığı tarafından çıkarılacak bir yönetmelik ile konunun düzenlenmesi, patrikhanenin bütünüyle Fatih Kaymakamlığına bağlı bir Türk kilisesi olduğunun belirtilmesi ve her faaliyeti için kaymakamlıktan izin almak zorunda olunduğunun açık seçik bir biçimde ifade edilmesi olacaktır. Uygulamada ise katiyen taviz verilmemelidir. Unutmamak gerekir ki, nasıl PKK/PYD’nin Amerika’nın gölgesine saklanması Türkiye’nin bu terör örgütlerine karşı harekat yapmasını engelleyemiyorsa, AB’nin bu konudaki istekleri ve baskılarının da patrikhane politikamızı değiştiremeyeceği ortaya konulmalıdır.

kaynak: harici.com.tr