SAMSUN KIYI KUMULLARI

Türkiye’nin 2. ve 3. en büyük deltaları olan Yeşilırmak ve Kızılırmak deltaları Samsun ilindedir. Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirleri bu deltalarda Türkiye’nin büyüklük ve uzunluk bakımından önemli olan kumullarını da oluşturmuştur. 1970 tarihli “Samsun İli Toprak Kaynağı Envanter Raporu”na göre 100, 101 ve 102 nolu kumullar bu 2 deltada idi. 2951 ha alan kaplayan bu kumullar ile Samsun, Türkiye’nin kumul alanı bakımından 4. ili idi. Aynı şekilde 149,2 km uzunluktaki kumullar ile Samsun, Türkiye’nin kumul uzunlukları bakımından 2. ili idi. 100 ve 101 nolu kumullar Kızılırmak deltasında, 102 nolu kumul Yeşilırmak deltasında idi.

Alan bakımından 102 nolu kumul 2175 ha ile Türkiye’nin 3., 100 nolu kumul 1879 ha ile 5. ve 101. nolu kumul 243 ha ile 31. idi

Uzunluk bakımından 102 nolu kumul 85 km ile Türkiye’nin 1., 100 nolu kumul 56 km ile 2. ve 101 nolu kumul 7 km ile 33. idi.

Samsun yakınında Kurupelit kıyı kumulu 1988 yılında “On dokuz Mayıs Üniversitesi Kurupelit kampus alanı ve çevresinin vejetasyonu üzerinde fitososyolojik araştırma” adlı yüksek lisans tezi ile Fazıl Özen tarafından araştırıldı. Bu kumulda bulduğu tek bitki topluluğu ise

1. Eryngium maritimum – Silene dichotoma subsp. euxina’dır.

Bu üç kumulun hepsinin bitki örtüsünü 1989 yılında Reşit Özkanca “Orta Karadeniz bölgesi kıyı kumullarının vejetasyonu üzerinde fitososyolojik bir araştırma” adlı yüksek lisans tezi ile araştırdı. Bu kumullarda bulduğu 9 bitki topluluğu ise

1. Elymus elongatus subsp. elongatus
2. Eryngium maritimum - Euphorbia paralias
3. Ammophila arenaria subsp. arundinacea
4. Pancratium maritimum
5. Euphorbia terracina
6. Sophora alopecuroides var. alopecuroides – Glycyrrhiza glabra var. glabra
7. Cionura erecta
8. Hippophae rhamnoides subsp. caucasica
9. Juncus littoralis

Samandağ kıyı kumulu yazımızda eleştirdiğimiz durum bu çalışmalar için de söz konusu. Öğrencilikten sonraki ilk çalışmada kıyı kumullarının seçilmesi yanlışlığını bu tezlerde de görüyoruz. Tek bir bitki türünün yaygın olması, bitki topluluğu olarak yanlış değerlendirilmiş. Bu türlerin yaygın olma nedenleri ve kumul bitki türü olup olmadıkları sorgulanmamıştır.

102 nolu kumulda küçük bir alan 2010 yılında Ümmügülsüm Mumcu tarafından “Gölardı (Terme/Samsun) Tabiatı Koruma Alanı’nın floristik ve fitososyolojik özellikleri” adlı yüksek lisans tezi ile araştırıldı. Bu kumullarda bulduğu 2 bitki topluluğu ise

1. Pancratium maritimum – Sophora alopecuroides var. alopecuroides
2. Hippophae rhamnoides subsp. caucasica – Verbascum thapsus

Buraya kadar verilen bilgilerden 1970 toprak haritalarına ait bilgiler artık masallara bırakılacak bilgiler. Artık o alanlarda ve uzunluklarda kumullar Samsun’da kalmadı.

1988 ve 1989 yıllarında yapılan tez çalışmalarında bulunan bitki topluluklarının büyük çoğunluğu da artık ancak masallarda anlatılabilir bundan sonra. Sadece 2010 yılında yapılan tez çalışmasında bulunan 2 bitki topluluğu umarım yok olmamıştır. Öncelikle kumulların gerisindeki delta ovalarındaki tarım alanları, kumul alanlarını da içine alacak şekilde genişlemektedir. İkinci büyük tahribat yapılaşma ile olmuştur. Yerleşim yerleri büyümekte ve yeni yeni ikinci konut alanları yapılmaktadır. Kumullar üzerine balıkçı barınakları, limanlar ve tersane inşa edilmiştir. Samsun yakınında gübre ve bakır fabrikaları yapılmıştır.

Andy Byfield ve Neriman Özhatay 1994 yılında “Karadeniz, Marmara ve Kuzey Ege kıyı kumullarının korunması - DHKD ve Hollanda Tarım Bakanlığı ortak projesi” çerçevesinde Samsun kıyı kumullarının bitki türleri de tespit edilmiştir. 

Kızılırmak ve Yeşilırmak deltaları sadece kıyı kumulları yaşam ortamına sahip değildir. Buralarda akarsu, göl, bataklık, kıyı tuzcul, su basar orman, orman yaşam ortamlarına sahip biyolojik zenginlikleri fazla olan alanlardı. Kızılırmak deltası ramsar alanı ve doğal sit alanı. Yeşilırmak deltasında Hacıosman Ormanı Tabiatı Koruma Alanı ve Çınarsuyu Tabiat Parkı bulunmaktadır. Ancak çevreyi korumadan sorumlu 3 bakanlığın ne bilgisi ne de niyeti bu deltaları koruyamamaktadır.