TARIMDA PLANLAMAYI YAPAY ZEKA YAPAR MI ?

Haber Analiz okurları ile bu buluşmamız ekonomiye dair hepimizi çok yakından ilgilendiren resmi açıklamaların ışığında olmak durumunda kaldı; aslında Avrupa’daki çalışacak insan gücü eksikliği ve göçmenler tezatına ilginizi çekmek istiyordum…Ama, gündeme bu hafta başı bir anda düşen orta vadeli plan (OVP) ve enflasyon açıklamalarına odaklanalım ve şimdilik Avrupa’daki işgücü eksikliği sorununu öteleyelim…5 Eylül tarihindeki Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) açıklamalarına göre, (TÜFE) yıllık yüzde 80.21[1], oysa 1 gün önce Resmi Gazetenin 4 Eylül günü mükerrer sayısında yayımlanan 2023-2024 Orta Vadeli Programda2022 yılı sonunda enflasyonun yüzde 65 olacağı tahmini yapıldı. Her ikisi de resmi veri, altını çizelim…Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG)her ay, kendi hesapladığı enflasyon oranıyla kamuoyunun karşısına çıkıyor ve kuruma göre yıllık enflasyon yüzde 181.37'ye yükseldi.  Ama sevgili okur umutsuzluk yok! Orta vadeli plana (OVP) göre 2025 sonunda enflasyon 9,9’a inecek, gıda enflasyonu da program döneminde tek haneye düşürülecek.  Oysa gıda enflasyonunun artarak devam ettiğini hepimiz biliyoruz…Üretici, girdi maliyetlerindeki hızlı artışları sattığı ürüne yansıtmadan nasıl dayanır?

Tarım ürünleri üretici fiyat endeksi (Tarım-ÜFE) Temmuz ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre %157,89arttı[2] zira Mazot fiyatı son bir yıla göre ise yüzde 266 oranında arttı.Elektrik fiyatları son bir yılda yüzde 99,7 oranında arttı. DAP gübresi yüzde 172, kalsiyum amonyum nitrat gübresi yüzde 170, amonyum sülfat gübresi yüzde 147 oranında arttı.Zirai ilaç fiyatları ise yıllık bazda yüzde 200’e varan oranlarda artış gösterdi.[3]

Peki, nasıl yok ediyoruz bu enflasyon canavarını dediğimizde pek net değil bulduklarımız ancak kafalardaki çözüm 30 Ağustos tarihinde bize sunulan mı acaba dedik: Gıda fiyatlarını düşürecek yeni adımın Tarımın artık büyük şehre inmesi olacağı mı acaba dedik… Tarımın büyük şehre inmesi nedir dediğimizde somut tedbirler arasında büyük şehirlerin çevresinde üretimle lojistik maliyetin azaltılması da sayılmıştı diye anımsadık …buna göre taşıma maliyetinin düşürülmesi ve ürünlerin yolda bozulmaması adına tarımın artık İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük illere yakın bölgelerde ‘kent tarım’ modelinin yaygınlaştırılması ile yapılacağını duymuştuk…Yani gıda enflasyonunu tek haneye kent tarım modeli ile mi indirmek gündemde demeden edemedim…

Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığınca hazırlanan ve 2023-2025 dönemini kapsayan “Orta Vadeli Program”adaha  ciddi bakalım dersek OVP  Resmi Gazete’nin 4 Eylül 2022 tarihli Mükerrer sayısında yayınlandı.[4] Tek tek sayıp sizi oyalamayacağım fakat son 10 yılını tarım ve gıda ile geçirmiş bir ekonomist olarak sektör yekililerinin pek de bekledikleri çözümlerin yer aldığını sanmıyorum…hatta hayal kırıklığı yaşamışlardır diye geçirdim içimden…

Dijital tarım ile planlama yapılacak diye okudum o mükerrer sayıda ve ümitlensek mi acaba dedim…bunca yıldır yapılamayanı galiba yapay zeka yapacak diye heveslendim çünkü şöyle yazıyor: Dijital tarım uygulamaları kapsamında, uydu, telsiz haberleşme ağları, hava araçları, yapay zekâ, veri bilimi ve yoğun teknoloji kullanımı ile tahminler yapılacak, veri ve modelleme kalitesi artırılarak üretim planlaması yapılacaktır. Bir umut soruyorum:

•    Yapay zeka arz açığı olan ürünleri ortaya koyacak mı?

•    Yapay zeka genetik kaynaklara ilişkin envanterinin tamamlanmasında etkin olacak mı?

•    Yapay zeka bölgesel üstünlükleri göz önünde bulundurarak tarımda üretim modeli geliştirecek mi?

•    Yapay zeka sanayici, ihracatçı ve tüketicilerin tercihlerine uygun ürünlerin üretimini netleştirecek mi?

•    Yapay zeka GDO’suz, organik, coğrafi işaretli üretimin ortamını sağlayacak mı?

Çok şey sıralamış gibi oluyoruz ancak beklentimiz Yapay Zekanın kendine yeterliliğimizin yüksek olduğu meyve ve sebze ürünlerinde piyasaların istediği kalitede üretiminin planlanmasına ve kayıpların azaltılmasına, buna karşılık ithalat miktarının artış gösterdiği yağlı tohumlar ve baklagil üretiminin geliştirilmesine yol vermesi şeklinde…

Durum son derece vahim: “Tarım sektörü, Nisan-Haziran aylarını kapsayan 2.çeyrekte yüzde 2,9 küçüldü” TZOB’a göre bu çeyrekte hasat edilen tarımsal ürünlerde kullanılan girdilerin fiyatlarındaki önemli artışlardan dolayı ekiliş alanlarındaki azalma ve yetersiz girdi kullanımının getirdiği üretim düşüşü tarımsal büyümede gerilemenin ana faktörü oldu.

Yukarıda saydığımız tarım girdilerindeki fiyat artışı nedeniyle üretici gübreyi az kullanıyor veya hiç kullanamıyor…arz düşüyor ancak talep artışı sürüyor …malumunuz tüketici fiyatları hız kesmeden artıyor…Kısır döngüyü kıracak olan üreticiye destek vermek, üretime can suyu katmak … yapay zeka mı girer devreye bilemeyiz fakat üretici sezon icabı planlama yapmak durumunda…Can suyu gelirse, girdileri “kabul edilebilir” fiyattan elde ederse üretici hangi ürünü, ne kadar ekeceğini netleştirir…Desteklerin arttığı ve ekim öncesi verileceği söylenirse olası gıda kıtlığı önlenir…

Tarımdakiler ben bunları dillendirdiğimde Hocam iyi güzel de Sonbahar geldi, ekimler yapıldı, ürünler satıldı, tüketildi ancak 2022 desteklerinden “ henüz ses” yok diyorlar…Biz endişelere tercüman olalım; şimdi, üreticiye kulak verme zamanı ….

[1] https://www.tuik.gov.tr/

[2] https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Tarim-Urunleri-Uretici-Fiyat-Endeksi-Temmuz-2022-45766#:~:text=Tar%C4%B1m%2D%C3%9CFE'de%20(2015,%79%2C39%20art%C4%B1%C5%9F%20ger%C3%A7ekle%C5%9Fti.

[3] https://www.tzob.org.tr/basin-odasi/haberler/agustos-uretici-market-fiyatlari-aylik-yillik-girdi-fiyatlari

[4] 4 Eylül 2022 PAZAR Resmî Gazete Sayı : 31943 (Mükerrer) CUMHURBAŞKANI KARARI , Karar Sayısı: 6003