TÜRKİYE KUMULLARINA AİT BAZI İLKLER

Bu yazımızda Türkiye kıyı kumullarında yapılan ilk çalışmalar ve araştırmalar ile bu yaşam ortamlarını da içine alan ilk koruma çabalarından kısaca bahsetmek istiyorum.
Türkiye kıyı kumullarına ilk ilgi 1843 yılında olmuş. Bu tarihte Thirke adlı yabancı bir botanikçi bir Osmanlı paşasının daveti üzerine Türkiye’ye gelip Trabzon kıyılarında bitki toplamış. Daha sonra bu olayı duyan Trabzon’daki paşanın tanıdığı Bursa’daki bir paşanın da isteği üzerine Thirke Bursa kıyılarından da bitkiler ve bu arada birkaç tane de kıyı kumul bitkisi toplamış. Thirke’nin bu araştırmaları yazamadan ölümü üzerine arkadaşı K. Koch Thirke’nin bu bitki koleksiyonlarını 1846 yılında yukarıdaki hikâyeyi anlatarak yayınlamıştır.
Türkiye kıyı kumullarına olan ikinci ilgi 1885-1887 yılları arasında olmuş ve İstanbul’un şehir suyunun önemli bir kısmını temin eden Terkos Gölünün bir kısmının kumullarla dolma tehlikesine karşı bir Fransız firması bu kumulun küçük bir kısmını Sahil Çamları (Pinus pinaster) ile ağaçlandırmıştır.
Kıyı kumulları ile ilgili üçüncü ilgi 1952-1953 yıllarında İstanbul Agva’daki kıyı kumullarında yapılan 2 dekarlık ağaçlandırmadır.
Kıyı kumullarına bir sonraki ilgi 1955 yılından sonra Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Merkezi ve onun müdürü Lütfi Büyükyıldırım’ın Side-Sorkun kıyı kumulunda yaptıkları deneme mahiyetindeki ağaçlandırmalardır.
1955–1962 yılları arasında İbrahim Atay’ın kıyı kumullarının ağaçlandırılması konusundaki yaptığı doçentlik çalışmasını da burada belirtmek gerekiyor.
Yine 1962 yılında Kamil Karamanoğlu’nun Muğla, Dalaman kumulu için verdiği 15 bitki türlük listesi bulunmakta.
1973 yılında M. Zohary yazdığı Ortadoğu’nun bitki coğrafyası kitabında kıyı kumullarına ait birkaç örneklik alan çalışması vermiştir.
1969–1974 yılları arasında hocamız merhum Prof. Dr. A. Rıza Çetik’in “Mersin ile Silifke arası kumul ve maki vejetasyonunun bitki ekolojisi ve sosyolojisi yönünden araştırılması” başlıklı doktora tezini vermesiyle bu çalışmada Silifke kumulunda 118 bitki türü ve 6 bitki topluluğu tespit ettik. Bu doktora çalışması 1974 yılında tez olarak ve 1977’de bir dergi kanalı ile bilim âlemine duyuruldu. Bu çalışma ile ilk kez Türkiye’de bir kıyı kumulunun bitki türleri (flora) ve bitki toplulukları (vejetasyonu) kapsamlı olarak araştırılmıştır.
1987’de Kuzey Batı Anadolu ve 1988 yılında Türkiye’nin Akdeniz ve Kıbrıs’ın kuzeyindeki kıyı kumullarının tamamının bitki örtüsü Avrupa Konseyi projesi ile araştırılmıştır.
Türkiye’de hızla artan üniversite sayısına bağlı olarak bu üniversitelerde yapılması gereken yüksek lisans ve doktora araştırmaları da hızla artmıştır. Bu araştırmaların bir kısmı da kıyı kumullarında yapılmaya başlanmıştır.
Türkiye kıyı kumullarının araştırılmalarına paralel olarak bu kumullar, koruma kapsamına alınmaya başlamışlardır.
01.12.1983’de Muğla, Ölüdeniz Tabiat Parkı yapılan ilk kıyı kumulu olmuştur.
30.7.1987’de Sinop, Sarıkum Tabiatı Koruma Alanı yapılan ilk kıyı kumulu olmuştur.
05.07.1988’de Muğla, Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi yapılan ilk kıyı kumulu olmuştur.
06.12.2008’de Adana, Yumurtalık Lagünü Milli Park yapılan ilk kıyı kumulu olmuştur.
Kıyı kumullarının bitki türlerinin ve bitki topluluklarını tespiti ile kıyı kumullarının korunması konusunda Türkiye’de yapılacak daha çok iş bulunmaktadır. Türkiye’de artan nüfusa bağlı olarak kıyı kumullarının rant değeri de hızla artmakta ve kıyı kumullarımız tahrip edilmekte veya tamamen yok edilmektedir. Bu nedenle kıyı kumullarımızı araştırmak ve korumak için çok fazla zamanımız bulunmamaktadır.