AY ÇİÇEĞİ YAĞI: EŞİ BENZERİ OLMAYAN DURUM

Haber Analiz okurları için yazımı kaleme aldığım anlarda Rusya Ukrayna krizinin 15’inci gününde iki ülke dışişleri bakanları Antalya’da bir araya geldi.…umalım ki asrın felaketine daha fazla sürüklenmeden halkların çıkarına olacak çözüm çıksın masadan…bu arada ülkecek dersimizi aldık diye de ümit edelim; “özellikle gıda da dışa bağımlı olmamak şart” gördük ve anladık mı?… Özellikle Tarım zenginliği olan bir ülke için Covid illeti gibi, bu uluslararası kriz de ithalata bağlı kalmanın ne kadar isabetsiz bir karar olduğunu gözümüze soktu.

Görsel basında mutlak izlediniz yurt genelinden yansıyan ayçiçeği yağı kuyruklarını, bizzat bu sıralara girmemiş olsanız da…Çevremde komşu, eş, dost sıklıkla ay çiçeği yağı olası fiyat artışını konuştuğundan, zeytin ağaçları ile ilgili alınan ucube kararın incelenmesi senaryosunu, belki de değişir umudu ile, öteledim…Bu arada farkına vardım ki, 20 yıl kadar yaşamış olduğum Fransa’dan da dostlar Rusya, Ukrayna krizinin gıdaya, hatta ay çiçeği yağına olumsuz etkilerini tartışıyor…

Durum böyle olunca, 90’lı yıllarda Fransa Gıda sektöründe rekabetliliği inceleyen bir çalışma için görüşmelere gittiğim FNCG, ULUSAL YAĞ ENDÜSTRİSİ FEDERASYONU haberlerine bir göz atmak aklıma geldi ve gördümki Fransız arkadaşlar haklı Avrupa geneli yağ konusunda oldukça karamsar…”Eh Avrupa endişeli ise …ayçiçeği yağı ithalatında dünya lideri haline getirilmiş ülkem ne yapsın” dedim tabi içim acıyarak

AVRUPA PANİKTE

Birleşmiş Milletler, Trademap’in Mart 2022 istatistiklerine göre 2020 yılında, Ukrayna’nın 151211 GTİP numaralı Ayçiçeği yağı ihracatında ilk 10 ülke arasında, Fransa ve Hollanda’nın da dahil olduğu 6 değişik AB ülkesi var…demek bu sebepten AB yağ sanayicileri yana yakıla stoklarının çok azaldığını söyleyerek önlem beklediklerini açıklıyorlar. TEPGE,Tarım Strateji Geliştirme Başkanlığı Ayçiçek yağı raporuna göre 2020/21 pazarlama yılında ayçiçeği tarımı dünyada en fazla Rusya, Ukrayna, AB, Arjantin ve Çin’de yapılmıştır. Ukrayna ve Rusya, dünya ay çiçek yağı ihracatında %73’e yakın pay ile dev liderler…Özellikle Ukrayna dünya ihracatının, 2020 yılında, yaklaşık %53’ünü gerçekleştirerek, 4 milyar 703 milyon dolar gelir sağlamaktadır.

Brüksel’den FEDIOL’e (Avrupa Bitkisel Yağ ve Küspe Sanayicileri Birliği) göre, Ukrayna'daki kriz sebebi ile, ayda yaklaşık 200.000 tonluk ayçiçek yağı sevkiyatının donması ve buna bağlı olumsuz gelişmeler beklenmekte. Aynı kaynaktan yapılan açıklamalara göre AB'de tüketilen ayçiçek yağının %35 ila %45'ini Ukrayna tedarik etmekte ve stoklar ancak en fazla 1,5 ay dayanacak durumda. Brüksel’e göre bu bozulmaya acil bir çözüm yok ve ticaretin devam edip etmeyeceği veya nasıl devam edeceği net değil. Talebe bağlı, alternatif olarak kolza yağı, soya fasulyesi yağı ve tropikal yağlar gibi bitkisel yağlar bir şekilde devreye girebilse de kesin çözüm getirecek gibi algılanmıyor. Zira söz konusu olan AB'nin ayda yaklaşık 435.000 ton rafine ayçiçek yağı tüketimi, özellikle Güney ve Orta AB'de yerli ayçiçeği tohumu üretimine ve başta Ukrayna ham ayçiçek yağı ithalatına dayanmaktadır. Yani AB, hem kendi üretimini, hem de Ukrayna’dan ithal ettiğini kullanıyor:

• AB hem yüksek oleik hem de linoleik ayçiçeği diye adlandırılan çeşitleri üretmektedir. Bunlar ezilir, rafine edilir ve hem yüksek oleik hem de şişelenmiş linoleik yağlar olarak kullanılır. • Ukrayna'dan yapılan ithalatlar, esasen rafine edildikten sonra şişelenmiş yağlarda satılan linoleik çeşitlerin hammaddesini temsil etmektedir.

YA BİZ NE YAPALIM

Şüphesiz dünyada ayçiçeği yağını en çok kullanan ülkelerden biri Türkiye’dir. Ticaret Bakanlığı 2018 yılı Ayçiçeği raporu sayfa 4’e göre “Kişi başına yıllık ayçiçeği yağı tüketimi ortalama 40 litreyi bulurken yıllık tüketim yaklaşık 900 bin ton seviyesinde. Türkiye’de üretilen ayçiçeğinden elde edilen yağ miktarı 400-450 bin ton civarında.” Yani açık ve net görülen bu ihtiyaç açığını üreterek karşılamak tercihine gidilememiş ve aynı Resmi raporun 5. Sayfasında “Ortaya çıkan bu açık ithalat ile karşılanmaya çalışılmaktadır. “ ibaresi maalesef itiraf gibi yer almaktadır. TEPGE Tarım Strateji Geliştirme Başkanlığı, raporunda da yeterlilik derecesi %60,1’dir şeklinde bir veri yer alıyor.

Eldeki uluslararası güvenilir ve uluslararası mukayeseye olanak veren veri kaynağı Trademap’in Mart 2022 istatistiklerine göre 2020 yılında 863 bin ton ayçiçeği yağı ithalatı ile nüfusu Türkiye’ye göre kıyas kabul etmez kalabalık olan Hindistan ve Çin’in ardından gelen Türkiye, gerçekten krizli ülkelere ithalat bağımlısı hale gelmiş. 151211GTİP numaralı Ayçiçeği ithalatının yüzde 89’undan fazlası Rusya ve Ukrayna’dan yapılırken sektörün sadece bir yılda, 2020 ham yağ ithalatı 678 milyon dolar seviyesine ulaşıyor. Sektörün sadece geçen 2021 verisine göre ise ham yağ ithalatı 1.1 milyar dolar seviyesine ulaşmış maalesef.

TEPGE,Tarım Strateji Geliştirme Başkanlığı Haziran 2020-21 Ayçiçek yağı raporunda “Türkiye’de yağlık ayçiçeği uzun yıllardır üretimini teşvik etmek ve bitkisel yağ açığını giderebilmek amacıyla devlet desteklemesi kapsamındadır.“ diye yazsa da Türkiye’de 2020/2021 sezonunda ayçiçeği ekim alanı bir önceki sezona göre %3,2 oranında azalarak 728 bin hektar olmuştur. Eh tabi üretici küstürülmüş bu adına destek denilen garip uygulama ile…destek 34 TL oysa ayçiçeği yağının litresi 50 TL civarında …yani Tarım Bakanlığının dekar başına verdiği 34 TL ile üretici 1 litre ay çiçeği alamıyor…oysa, dünya ayçiçeği üretiminde Türkiye de söz sahibi; doğrudur Ukrayna ve Rusya başı çekiyor ve bu Rusya, Ukrayna, AB ülkeleri, dünyada üretilen ayçiçeğinin yüzde 72,1’ini karşılıyor. Ancak Türkiye bunların ardından dünya sıralamasında ilk 10’da ve yaklaşık 1,7 ton milyon ile ile 7. Konumda Yine ayçiçeği yağı üretiminde de Ticaret Bakanlığı 1 raporunda da ilk 10’da görebiliyoruz ülkemizi…

Demekki özellikle Tekirdağ (142 bin ha), Edirne (90 bin ha), Adana (60 bin ha), Kırklareli (77 bin ha) ve Konya (66 bin ha) gibi yağlık ayçiçeği ekim alanının %67’sini oluşturan illerimizdeki üreticileri teşvik edici ek önlemler bitkisel yağ açığını giderebilmek ve dışa bağımlılığı kırmak için şart olmuş.